Materiały Popularnonaukowe
Przystępnie o nowotworach i krążących komórkach nowotworowych (CTC)
Kilka słów o...
Nauka w prostych słowach
Znajdziesz tu materiały i grafiki popularnonaukowe, które w prosty sposób wyjaśniają złożone procesy biologiczne związane z powstawaniem i leczeniem nowotworów. Szczególną uwagę poświęcamy krążącym komórkom nowotworowym (ang. circulating tumor cells, CTCs) i ich roli w diagnostyce oraz badaniach nad przerzutowaniem.
Czym jest nowotwór?
Nowotwór powstaje, gdy pojedyncza komórka w zdrowej tkance ulega zmianom genetycznym i/lub epigenetycznym, które zaburzają jej prawidłową kontrolę wzrostu. Zamiast przestać się dzielić lub ulec zaprogramowanej śmierci, taka komórka zaczyna niekontrolowanie się namnażać, tworząc skupisko nieprawidłowych komórek. W miarę wzrostu guza komórki nowotworowe potrafią pobudzać rozwój nowych naczyń krwionośnych (angiogenezę), aby zapewnić sobie tlen i substancje odżywcze. Dzięki temu guz nie tylko rośnie, ale także zyskuje możliwość rozsiewania się do innych części organizmu.
Czynniki ryzyka nowotworów
Ryzyko zachorowania na nowotwór zależy od połączenia czynników genetycznych, środowiskowych i związanych ze stylem życia. Do najważniejszych należą m.in. predyspozycje rodzinne, wiek, palenie papierosów, spożywanie alkoholu, otyłość, niewłaściwa dieta, ekspozycja na promieniowanie UV czy kontakt z substancjami rakotwórczymi. Również niektóre wirusy i przewlekłe infekcje mogą sprzyjać rozwojowi nowotworów . Posiadanie czynników ryzyka nie oznacza, że choroba na pewno wystąpi, ale zwiększa prawdopodobieństwo jej rozwoju – dlatego profilaktyka i wczesne wykrywanie są tak istotne.
Rozsiew nowotworu (przerzuty)
Największym zagrożeniem w chorobie nowotworowej jest jej zdolność do rozsiewania się, czyli tworzenia przerzutów. Komórki nowotworowe z guza pierwotnego mogą oderwać się od macierzystej tkanki, przedostać się do naczyń krwionośnych lub limfatycznych i wraz z krążeniem dotrzeć do odległych narządów. Tam mogą osiedlić się i utworzyć nowe ogniska choroby. Podczas gdy guz pierwotny jest zmianą miejscową, przerzuty oznaczają uogólnioną postać choroby, znacznie trudniejszą w leczeniu i odpowiedzialną za większość zgonów onkologicznych.
Medycyna precyzyjna i rola markerów nowotworowych
Współczesna onkologia coraz częściej odchodzi od podejścia „jedno leczenie dla wszystkich” na rzecz terapii dopasowanych do konkretnego pacjenta. Kluczową rolę odgrywają w tym markery nowotworowe – cechy biologiczne, które można zmierzyć w komórkach nowotworowych lub we krwi pacjenta. Markerem może być np. mutacja w genie, nadekspresja określonego genu, obecność cząsteczek lub komórek takich jak krążące komórki nowotworowe (ang. circulating tumor cells, CTCs). Dzięki markerom lekarze mogą lepiej diagnozować nowotwory, przewidywać ich przebieg oraz wybierać terapie ukierunkowane na konkretne mechanizmy molekularne. To sprawia, że leczenie staje się bardziej skuteczne i mniej obciążające dla pacjenta.
Płynna biopsja – szerokie zastosowania
Płynna biopsja to innowacyjna metoda diagnostyczna, w której analizuje się materiał biologiczny obecny w płynach ustrojowych – nie tylko we krwi, ale również w płynie mózgowo-rdzeniowym, ślinie, mleku, moczu czy nasieniu. Dzięki nowoczesnym technologiom możliwe jest wykrywanie w nich fragmentów DNA, RNA, białek lub nawet komórek uwalnianych z guzów lub pochodzących z innych schorzeń. Biopsja płynna znajduje zastosowanie nie tylko w onkologii, ale także w diagnostyce chorób neurodegeneracyjnych i kardiologicznych. Jej największą zaletą jest minimalna inwazyjność i możliwość wielokrotnego powtarzania badań, co umożliwia monitorowanie chorób w czasie rzeczywistym.
Płynna biopsja a biopsja tradycyjna
Tradycyjna biopsja polega na pobraniu fragmentu tkanki guza w celu analizy histologicznej i molekularnej. Choć dostarcza cennych informacji, jest zabiegiem umiarkowanie inwazyjnym, obarczonym ryzykiem powikłań i trudnym lub nawet niemożliwym do powtórzenia. Płynna biopsja to nowoczesna metoda, w której analizuje się materiał nowotworowy krążący we krwi - takie jak wolne fragmenty DNA, RNA czy krążące komórki nowotworowe (ang. circulating tumor cells, CTCs). Jest ona minimalnie inwazyjna, może być wykonywana wielokrotnie i dostarcza informacji o całej chorobie, a nie tylko o fragmencie guza. Dzięki temu staje się coraz ważniejszym narzędziem w diagnostyce i monitorowaniu nowotworów.
Krążące komórki nowotworowe (ang. circulating tumor cells, CTCs) i technologie ich wykrywania
Krążące komórki nowotworowe (ang. circulating tumor cells, CTCs) to komórki, które odrywają się od guza pierwotnego lub przerzutu i przedostają się do krwiobiegu. Występują niezwykle rzadko, czasem tylko kilka na miliard zdrowych komórek krwi, dlatego ich identyfikacja jest dużym wyzwaniem. Do ich wykrywania stosuje się zaawansowane i ultraczułe technologie, takie jak cytometria przepływowa z funkcją obrazowania, urządzenia mikroprzepływowe, filtry oparte na różnicy wielkości komórek czy metody wykorzystujące przeciwciała rozpoznające markery nowotworowe. Analiza CTC dostarcza unikalnych informacji o biologii guza i procesie przerzutowania w sposób minimalnie inwazyjny.
Analizy krążących komórek nowotworowych (CTC)
Krążące komórki nowotworowe (ang., circulating tumor cells, CTCs) to źródło niezwykle bogatych informacji o biologii nowotworu. Ich obecność i liczba we krwi może świadczyć o aktywnej chorobie lub ryzyku przerzutów oraz korelować z rokowaniem i odpowiedzią na leczenie. CTC wykazują różnorodne fenotypy, odzwierciedlające heterogenność guza, a ponadto mogą wchodzić w interakcje z innymi komórkami krwi, co może sprzyjać ich przeżyciu i rozsiewowi. Analiza ich morfologii - np. wielkości jądra, kształtu komórki czy stosunku cytoplazmy do jądra – może poprawić klasyfikację CTCs. Dzięki temu CTC mogą pełnić rolę cennych biomarkerów oraz źródła wiedzy o dynamice i rozprzestrzenianiu się nowotworu.
